เซี่ยงไฮ้ ซินโดรมพลวัต2015

สัปดาห์นี้ที่กำลังจะจบสิ้นลง ความผันผวนของดัชนีตลาดหุ้นโตเกียว ทั้ง นิกเกอิ และ TOPIX ได้ทำให้เกิดคำถามใหม่ว่า ตลาดหุ้นแห่งนี้ กำลังติดโรคที่เรียกกว่า “เซี่ยงไฮ้ ซินโดรม” กันอีกแห่งแล้วหรืออย่างไร

ดัชนีความผันผวนหรือ Volatility Index ที่เหวี่ยงตัวแรงมากระหว่างวัน และข้ามวัน ของดัชนีนิกเกอิ (ตามกราฟประกอบ) ชวนให้เข้าใจอย่างนั้นไม่ใช่น้อย ทั้งที่รายละเอียดของพฤติกรรมและโครงสร้างของนักลงทุนใน 2 ตลาด มีความแตกต่างกันอย่างมาก

ดังที่ทราบกันดี การเหวี่ยงตัวของดัชนี SSEC ของตลาดหุ้นเซี่ยงไฮ้ที่เคยได้ชื่อว่า เป็นดัชนีที่มีค่าพี/อีต่ำที่สุดในภูมิภาค เริ่มเกิดการเปลี่ยนแปลงเป็นขาขึ้นรุนแรงต่อเนื่องไม่มีหยุดในช่วงเวลานานถึง 6 เดือนเศษ ตั้งแต่ดัชนีระดับเริ่มต้นทะยานที่ระดับ 2,000 จุดจนถึงจุดสูงสุดที่ระดับ 5.2 พันจุดในต้นเดือนมิถุนายน หรือขึ้นรวมประมาณ 150% ก่อนที่จะร่วงลงมาแรงต่อเนื่องประมาณ 40% จนถึงจุดต่ำสุดในเดือนกรกฎาคมที่ระดับประมาณ 2,750 จุด ได้ทำให้ตลาดหุ้นเซี่ยงไฮ้มีพฤติกรรมเสมือนบ่อนการพนันใหญ่ที่สุดในโลก จนทางการจีนต้องเข้ามาแทรกแซงสารพัดอย่างผิดธรรมชาติจนถึงทุกวันนี้

การทะยานขึ้นที่รุนแรง และร่วงลงในระดับเดียวกัน ของตลาดหุ้นเซี่ยงไฮ้ และส่งผลให้เนื่องมายังตลาดหุ้นฮ่องกงด้วย มีคำอธิบายว่าในช่วงแรกของขาขึ้นที่ผิดปกตินั้น เกิดจาก  2 ปัจจัยหลัก คือ 1) การเคลื่อนย้ายทุนเก็งกำไรจากธุรกิจอสังหาริมทรัพย์ที่ถูกควบคุมด้วยมาตรการของทางการจีนหลายรูปแบบของผู้มีเงินออมจีน มาสู่ตลาดทุนโดยตรง 2) การร่วมโหนกระแสความมั่งคั่งของกองทุนต่างชาติทั้งระยะสั้นและระยะยาวที่พากันย้ายทุนจากตลาดอื่นในเอเชียและยุโรปมายังจีนและฮ่องกง

คำอธิบายดังกล่าว มีข้อมูลสนับสนุนมากทีเดียว แต่ข้อเท็จจริงที่ไม่อาจปฏิเสธได้คือ จำนวนนักลงทุนในตลาดหุ้นเซี่ยงไฮ้นั้น เป็นรายย่อยมากถึง 80% จากจำนวนนักลงทุนที่เปิดบัญชีทั้งหมด 90 ล้านบัญชี ซึ่งมีสัดส่วนบัญชีซื้อขายย่อยที่ 30 ล้านบัญชี โดยจำนวนนี้เป็นนักลงทุนหน้าใหม่ (rookie investors) ที่ดาหน้ากันเข้ามาเปิดบัญชีใหม่ในช่วง 5 เดือนแรกของปี 2558 นี้ มากถึงเฉลี่ยสัปดาห์ละประมาณ 4 ล้านบัญชี ส่งผลให้มูลค่าซื้อขายประจำวันของตลาดหุ้นเซี่ยงไฮ้แซงหน้าตลาดหุ้นนิวยอร์กประมาณ 3 เท่า เป็นอันดับ 1 ของโลก

พลังขับเคลื่อนสำคัญของนักลงทุนในตลาดเซี่ยงไฮ้ที่ขาดประสบการณ์ในการลงทุน จึงไม่ใช่เรื่องแปลกที่หุ้นจะทะยานขึ้นเพราะนักลงทุนซื้อขายหุ้นในลักษณะ “ปาเป้า” ไม่ได้ใส่ใจกับพื้นฐานของราคาหุ้นแต่อย่างใด

ร้ายไปกว่านั้น ยอดตัวเลขการซื้อขายด้วยบัญชีมาร์จิ้นของตลาดเซี่ยงไฮ้นั้นเพิ่มขึ้นมากกว่าตัวเลขสัดส่วนนักลงทุนเสียอีกเพราะเพิ่มขึ้นมากถึง 10 เท่า หรือ 1,000% ซึ่งประเมินแล้วมีบัญชีมาร์จิ้นทั้งที่ถูกและผิดกฎหมาย รวมกันมากกว่า 10 เท่าของเงินต้นของนักลงทุนแต่ละคน โดยเฉพาะตัวเลขซื้อขายผ่านบัญชีนี้ในวันพฤหัสบดีมากถึง 2.2 แสนล้านดอลลาร์สหรัฐ หรือมากกว่า 60% ของมูลค่าซื้อขายรวมทั้งตลาด

ตลาดที่เต็มไปด้วยนักลงทุนรายย่อย (retail investors) ย่อมจะผันผวนง่ายเนื่องจากขาดสมดุลของโครงสร้างนักลงทุน เพราะเปรียบได้กับการจับปูใส่กระด้งนั่นเอง เพราะความไร้กติกาทั้งขาขึ้นและขาลงของตลาดเกิดขึ้นได้ง่ายมาก เมื่อเทียบกับตลาดที่มีสัดส่วนของนักลงทุนสถาบัน (wholesale investors)

ในทางกลับกัน เมื่อตลาดเริ่มเข้าสู่ขาลงรุนแรง ตัวการสร้างปัญหากลับเป็นการแทรกแซงของรัฐจีนที่สะเปะสะปะ และไม่คำนึงถึงธรรมชาติของตลาดหุ้น  เพราะความหวาดกลัวว่าจะเกิดเหตุการณ์ซ้ำรอยเดิมจากวิกฤตฟองสบู่ของตลาดหุ้นเซี่ยงไฮ้ในปี 2550 (ค.ศ. 2007) ที่ทำให้ ดัชนีร่วงต่อเนื่องยาวนาน 6 เดือน ถึง 75% จากระดับเหนือ 6,000 จุด มาอยู่ใต้ 1,500 จุด

การแทรกแซงอย่างผิดธรรมชาติของหน่วยงานรัฐจีนหลายแห่งพร้อมกัน ทำให้ตลาดหุ้นจีนช่วงขาลง มีปัญหาไม่รู้จบ และเรื้อรัง จนนักลงทุนต่างชาติมองว่า ไม่คุ้มความเสี่ยง เนื่องจากไม่สามารถประเมินทิศทางตลาดได้ เนื่องจากสัญญาณเทคนิค ไม่สามารถทำงานอย่างมีประสิทธิภาพ

สถานการณ์ของตลาดหุ้นโตเกียวต่างออกไปโดยสิ้นเชิง เพราะในเชิงโครงสร้างของนักลงทุน สัดส่วนเม็ดเงินในกำมือของนักลงทุนสถาบัน มีมากพอหรือมากกว่ารายย่อย เนื่องจากรายย่อยญี่ปุ่นนั้นนิยมลงทุนผ่านนักลงทุนสถาบันกองหรือลงทุนทางอ้อมผ่านสถาบันการเงินอย่างบริษัทประกันชีวิต หรือ อย่างน้อยก็ไพรเวทฟันด์ ทำให้ความผันผวนของตลาดในอดีต มีไม่มากนัก และไม่ต้องพูดถึงการซื้อขายหุ้นด้วยบัญชีมาร์จิ้น เพราะนักลงทุนญี่ปุ่นนั้น ได้ผ่านประสบการณ์ร้อนและหนาวโชกโชนมายาวนานนับร้อยปีทีเดียว

ประการต่อไป การรับมือของตลาดหุ้นญี่ปุ่นและหน่วยงานรัฐต่อความเปลี่ยนแปลงของตลาด ไม่ได้เป็นการเข้าแทรกแซงโดยตรงแบบจีน แต่อาศัยศิลปะที่แนบเนียนเข้ามามีส่วนสนับสนุนทางอ้อม ผ่านสถาบันตลาดทุนและตลาดเงินสินเชื่อชนิดที่ไม่ให้สูญเสียบรรยากาศที่ดีของการลงทุนในตลาด

แรงเหวี่ยงที่ไหวเอนไปมายิ่งกว่าพายุหมุนของตลาดหุ้นโตเกียว ในสัปดาห์นี้ ซึ่งคล้ายคลึงกับแรงเหวี่ยงอย่างบ้าคลั่งของตลาดเซี่ยงไฮ้เมื่อหลายเดือนที่ผ่านมา จึงผิดปกติมาก ในขณะที่ตลาดเซี่ยงไฮ้ ซึ่งเป็นต้นแบบเริ่มสงบนิ่งหรือแกว่งตัวในกรอบแคบลง ได้สะท้อนถึงจิตสำนึกของนักลงทุนทั้งรายย่อยและนักลงทุนสถาบันของญี่ปุ่นยามนี้ได้อย่างดีว่า แม้กระทั่งคนที่มีประสบการณ์ยาวนาน เมื่อถึงเวลาของความตื่นตระหนกจากปัจจัยที่ควบคุมไม่ได้ซึ่งดาหน้าพร้อมกัน การควบคุมพฤติกรรมก็ยุ่งยากวุ่นวายไม่ผิดกันเท่าใด

แม้ผู้รู้จำนวนมากของตลาดหุ้นโตเกียว จะเชื่อมั่นว่า ความหวั่นไหวต่อสถานการณ์ยามนี้ของนักลงทุนในตลาดหุ้นโตเกียวจะเกิดขึ้นเพียงช่วงสั้นๆ ไม่ยาวนานเหมือนในจีน แต่ตลาดหุ้นโตเกียวที่กลายสภาพเป็นกาสิโนชั่วคราวนี้ ก็สะท้อนถึงเชื้อโรค “เซี่ยงไฮ้ ซินโดรม” ที่แพร่กระจายตัวได้รวดเร็วชนิดที่ยากปฏิเสธได้

พฤติกรรมที่ทำให้ตลาดหุ้นโตเกียวกลายเป็นบ่อนกาสิโนนี้ จะแพร่ระบาดไปยังตลาดหุ้นหลักของโลก อย่างยูโรโซน หรือ วอลล์สตรีท ได้หรือไม่ คงได้รู้กัน