รัฐไทยกับเฮเกล

พลวัตปี 2019 : วิษณุ โชลิตกุล

แล้วการพักรบชั่วคราวของโดนัลด์ ทรัมป์ หลังจากเกิดสถานการณ์ชัตดาวน์ที่นานที่สุดในประวัติศาสตร์สหรัฐฯ ถึง 35 วัน สภาครองเกรสไม่สามารถเดินหน้าต่อได้ นับจากที่สภาคว่ำแผนงบประมาณ โดยปัจจัยสำคัญมาจากโครงการก่อสร้างกำแพงกั้นพรมแดนสหรัฐฯ และเม็กซิโก เพื่อจัดการเรื่องผู้อพยพของทรัมป์ มูลค่า 5.7 พันล้านเหรียญสหรัฐ มีโอกาสสูงที่จะเกิดมุมมองว่าเขาถอยเป็น

นี่เป็นข่าวดีสำหรับตลาดหุ้นอย่างปราศจากข้อสงสัย แม้ว่าท่าทีของผู้นำสหรัฐฯ ยังส่งสัญญาณดื้อรั้นให้เห็นบ้าง เช่นขู่ว่า หากงบกำแพงกั้นพรมแดนยังไม่ได้ข้อตกลงอีก อาจจะเกิดชัตดาวน์อีกครั้งวันที่ 15 กุมภาพันธ์นี้ ก็แค่รักษาฟอร์มเท่านั้น

ข่าวดีนี้น่าจะทำให้ตลาดหุ้นไทยเดินหน้าหาทางฝ่าแนวต้านของดัชนีขึ้นไปเหนือ 1,650 จุดให้ได้ โดยจับประเด็นเรื่องการเลือกตั้งในประเทศเป็นปัจจัยเสริม

คำถามคือ ข่าวการเลือกตั้งในประเทศจะเป็นปัจจัยเสริมจริง หรือหลอกกันแน่ ยังไม่มีคำตอบ

มองจากมุมประสบการณ์เป็นหลัก ไม่ว่าการเลือกตั้งจะมีหรือไม่ อนาคตของการเมืองไทยยังคงส่อเค้าของความวุ่นวายต่อไป ตราบใดที่แนวคิดของชนชั้นนำในสังคม และโครงสร้างทางอำนาจที่ถือเอาความมั่นคงของรัฐอยู่เหนือสิทธิเสรีภาพของประชาชนไม่เลิกรา

ดังที่ทราบกันดี ไม่ว่าจะมีการเลือกตั้งหรือไม่ รัฏฐาธิปัตย์ตัวจริงของสังคมไทย ยังคงเป็นพลังอำนาจข้าราชการที่ครอบงำเหนือสังคมมายาวนานนับแต่การปฏิรูปการปกครองแบบรวมศูนย์ไว้ที่ส่วนกลางภายใต้ข้ออ้างรัฐเดี่ยว

รัฏฐาธิปัตย์นี้มีเครื่องมือสำคัญคือกองทัพ และกฎหมายเป็นพลานุภาพสำคัญ ภายใต้แผนยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี คนกลุ่มนี้ ด้วยแรงสนับสนุนของทุนใหญ่จำนวนหยิบมือ กำลังนำรัฐและสังคมไทยไปสู่แนวทางอันชวนสยองของรัฐแบบเฮเกลชัดเจน

รัฐแบบเฮเกลนี้ อาจจะมีคำอธิบายที่ทรงเสน่ห์ แต่เป็นปฏิปักษ์ร้ายแรงกับเจตจำนงของประชาชนอย่างถึงที่สุด

ความจำเป็นที่นักลงทุนที่ระมัดระวังรอบคอบต้องเรียนรู้เกี่ยวกับรัฐแบบเฮเกลจึงมีความสำคัญ ก่อนจะตกเป็นเหยื่อของความประมาท

เฮเกลเป็นนักคิดแนวจิตนิยมชาวเยอรมันที่ทรงอิทธิพลต่อฝ่ายขวาทางการเมืองทั่วโลกนับแต่คริสต์ศตวรรษที่ 18 เป็นต้นมา

ปรัชญาจิตนิยมของเฮเกล เริ่มต้นด้วยการตอบโจทย์ว่า รูปทรงของสรรพสิ่งที่เป็นกายภาพ คือการแสดงออกที่เป็นรูปธรรมของสภาวะแห่งจิต เพื่อสนองเจตจำนงของมนุษย์ในการนำเหตุผลมาดำรงอยู่ในโลก

เจตจำนงของมนุษย์ จึงขึ้นกับสรรพสิ่งภายนอก และสะท้อนเจตจำนงของการดำรงอยู่

ด้วยเหตุนี้ มนุษย์จึงสร้างรัฐขึ้นมา เพื่อสนองตอบทั้งเจตจำนงแห่งเหตุผล และเจตจำนงแห่งอัตตา ซึ่ง 2 ปัจจัยนี้ มีการต่อสู้แบบวิภาษวิธีตลอดเวลา

รัฐจึงมีฐานะเป็นองค์รวมของจริยธรรมสูงสุดแห่งเจตจำนงมนุษย์ ซึ่งปัจเจกบุคคลสามารถเป็นอิสระได้ หากเข้าใจกฎสากลแห่งรัฐ

สำหรับเฮเกล รัฐเป็นเสรีภาพที่แท้ เพราะเสรีภาพที่แท้ คือเสรีภาพแห่งเหตุผล

สัญญาประชาคมในรัฐ จึงไม่ใช่สัจจะ

เสรีภาพของมนุษย์ที่เป็นปัจเจกพลเมือง ควรถูกจำกัดเพราะต้องเปิดทางให้กับเสรีภาพที่จำกัดอย่างเสมอภาคกันของผู้อื่นที่อยู่ร่วมในรัฐด้วย

เสรีภาพที่พ้นจากขีดจำกัดดังกล่าว จึงเป็นเสรีภาพเยี่ยงเดรัจฉานของการทำตามอำเภอใจ

คุณค่า หรือสัจจะแห่งจิต จะต้องแสดงผ่านรัฐเท่านั้น เพราะรัฐคือการรวมตัวของสาระแห่งเหตุผลที่ประชาชนมอบให้ โดยแปลงรูปเป็นภววิสัยแห่งจิตสำนึกในตัวเอง

รัฐจึงเป็นการขานรับจิตวิญญาณอันศักดิ์สิทธิ์ของโลก เพื่อบรรลุภววิสัยของเสรีภาพมวลรวม แม้จะจำกัดเสรีภาพส่วนบุคคล

เฮเกลมองว่า ความรู้ทั่วไปที่ผิดพลาดเกี่ยวกับรัฐ 2 อย่างคือ 1) มนุษย์เป็นสัตว์เสรีโดยธรรมชาติ 2) รัฐจำกัดเสรีภาพตามธรรมชาตินั้น ไม่เคยถูกต้อง เพราะเขายืนยันว่า เสรีภาพดุจสวรรค์ในธรรมชาติไม่เคยมี และจะไม่มี รัฐมีภารกิจสำคัญคือปลดเปลื้องกิเลสอันเหี้ยมโหดที่ซ่อนในตัวมนุษย์ ด้วยการมอบเสรีภาพที่มีเหตุผลให้

รัฐทำอะไร จึงไม่ผิด เพราะเสรีภาพเป็นส่วนเกินที่ฟุ่มเฟือยของรัฐ

สำหรับเฮเกล จิตวิญญาณปวงชน ไม่มี และไม่ใช่ของจริง เพราะมันขัดแย้งกับรัฐ ซึ่งเป็นสัจธรรมสูงสุดที่มุ่งให้สมาชิกปฏิเสธการมีอยู่ของตนเอง

ข้อสรุปอันทรงเสน่ห์ของเฮเกล บรรลุเป้าหมายสูงสุดในเยอรมนีในยุคพรรคนาซีครองอำนาจ และถูกปฏิเสธฐานะครอบงำเหนือสังคมมายาวนาน

ที่น่าสนใจคือ รัฐเฮเกลนี้ เริ่มถูกสถาปนาด้วยอำนาจ คสช.มานานกว่า 5 ปีแล้ว และจะยังคงดำรงอยู่ไปอีกนาน หากไร้แรงต้านทาน คำถามคือ คนในสังคมไทยที่โดยปกติรักและหวงแหนเสรีภาพส่วนบุคคลมากเป็นพิเศษจนเลื่องลือ ดูจะชื่นชอบกันไม่น้อยกับเส้นทางสู่รัฐแบบเฮเกลยุคร่วมสมัย

อย่าเพิ่งด่วนสรุปว่าคนไทยบางส่วนหลงผิดคิด “ย้อนกลับไปสู่อดีต” หรือกลายเป็น “หัวเต่า” จนกว่าช่วงเวลาจะพิสูจน์

มายาเฉพาะหน้าของราคาหุ้นยังบอกอะไรไม่ได้มากมายนัก