รถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติ

เยอรมนีเป็นประเทศผู้นำด้านอุตสาหกรรมยานยนต์มาเป็นระยะเวลายาวนานและในด้านระบบกฎหมายก็เช่นกัน เยอรมนีมีการพัฒนากฎหมายต่าง ๆ ให้ก้าวหน้าและทันสมัยต่อความเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยีเสมอรวมทั้งการสร้างกระบวนการบังคับใช้กฎหมายที่มีประสิทธิภาพอีกด้วย หนึ่งในนโยบายทางกฎหมายที่ประเทศเยอรมนีให้ความสำคัญมาก คือ ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับยุทธศาสตร์การขับเคลื่อนความเป็นผู้นำในด้าน Automated and Connected Driving (“ACD”) หรือหากจะแปลเป็นภาษาไทยอาจจะหมายความถึง “ระบบรถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติและระบบการขับขี่แบบเชื่อมต่อ” ซึ่งการที่ประเทศเยอรมนีหรือประเทศอื่น ๆ ในสหภาพยุโรปใช้คำดังกล่าวเนื่องจากเป็นการพิจารณาระบบแบบองค์รวมเพื่อพัฒนายุทธศาสตร์ด้านระบบที่ไม่ได้จำกัดอยู่ที่ตัวรถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติเท่านั้น (autonomous car/autonomous vehicle) แต่ยุทธศาสตร์เพื่อการพัฒนารถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติที่สมบูรณ์จะต้องพิจารณาระบบสาธารณูปโภคด้านการขนส่งและการเชื่อมต่อกับสภาพแวดล้อมประกอบด้วย โดยเฉพาะส่วนที่เป็น Cyber-Physical Systems ซึ่งรายงานวิจัยของสหภาพยุโรปมีการคาดการณ์ว่าภายในปี 2020 รถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติเต็มรูปแบบจะเริ่มถูกจำหน่ายในท้องตลาด เพื่อเตรียมความพร้อมของตลาดรถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติ เมื่อวันที่ 21 กันยายน 2560 ประเทศเยอรมนีได้มีการบังคับใช้กฎหมายว่าด้วยรถยนต์ฉบับที่ 8 ซึ่งเป็นการแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมายว่าด้วยรถยนต์ฉบับเดิม (Road Traffic Act) เพื่อให้กฎหมายครอบคลุมถึง “highly” และ “fully” autonomous vehicle ซึ่งหากดูตามแผนภาพประกอบ รถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติจะหมายถึงรถยนต์ที่ขับเคลื่อนด้วยตนเองในระดับที่ 4 และ 5 ตามมาตรฐานของ German Association of the Automotive Industry (VDA) โดยกฎหมายว่าด้วยรถยนต์ฉบับที่ 8 ของประเทศเยอรมนี มีการแก้ไขที่สำคัญ ดังนี้ กำหนดบทนิยามของคำว่า “highly” และ “fully” autonomous vehicle (ระดับที่ 4 และ 5 ตามภาพ) ได้แก่รถยนต์ที่มีการติดตั้งระบบ ดังนี้ 1.1.เมื่อมีการเปิดใช้ระบบขับเคลื่อนอัตโนมัติ ระบบดังกล่าวสามารถควบคุมรถยนต์ได้โดยการทำหน้าที่ควบคุมการขับขี่ 1.2.เมื่อรถยนต์ดังกล่าวอยู่ในระบบขับเคลื่อนอัตโนมัติ (ระดับที่ 4 และ 5 ตามภาพ) รถยนต์ดังกล่าวสามารถปฏิบัติตามกฎจราจรได้ 1.3.ผู้ขับขี่สามารถเข้าควบคุมการขับขี่แทนระบบอัตโนมัติได้ตลอดเวลา 1.4.ระบบต้องสามารถแจ้งให้ทราบได้ว่าเมื่อใดระบบต้องการให้ผู้ขับขี่เข้ามาควบคุมรถยนต์แทนระบบอัตโนมัติ โดยการแจ้งทั้งภาพ เสียง และสัญลักษณ์ต่าง ๆ เพื่อให้ผู้ขับขี่ทราบได้ และต้องมีระยะเวลาพอสมควรเพื่อให้ผู้ขับขี่สามารถเข้าควบคุมรถยนต์ได้ “ผู้ขับขี่” หมายถึง ผู้เปิดใช้ระบบขับเคลื่อนอัตโนมัติและใช้ระบบดังกล่าวเพื่อควบคุมรถยนต์ กำหนดความรับผิดสำหรับความเสียหายที่เกิดขึ้นในอัตราสูงสุด 10 ล้านยูโรสำหรับกรณีบาดเจ็บหรือเสียชีวิต และอัตราสูงสุด 2 ล้านยูโรสำหรับความเสียหายต่อทรัพย์สิน รถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติต้องจัดให้มี “กล่องดำ” (black box) เพื่อบันทึกข้อมูลการขับขี่ ซึ่งในกรณีของการเกิดอุบัติเหตุจะทำให้ทราบได้ว่าผู้ขับขี่หรือผู้ผลิตรถยนต์จะต้องเป็นผู้รับผิดต่อความเสียหายที่เกิดขึ้น จากกฎหมายข้างต้น ผู้เขียนมีข้อสังเกต ดังนี้ (1) ระบบกฎหมายเยอรมันให้ความสำคัญกับการควบคุมและตัดสินใจของมนุษย์มากกว่าระบบขับเคลื่อนอัตโนมัติ เนื่องจากกำหนดให้ผู้ขับขี่สามารถยุติระบบขับเคลื่อนอัตโนมัติได้ตลอดเวลาและเข้าควบคุมการขับขี่ด้วยตนเอง (human-centric) ซึ่งน่าสังเกตว่าหากในสถานการณ์ที่ผู้ขับขี่อาจตัดสินใจผิดพลาดเนื่องจากเหตุภววิสัยบางประการ ซึ่งระบบตัดสินใจได้ดีกว่า อาทิ สายตามนุษย์อาจมองไม่เห็นสิ่งกีดขวางข้างหน้า แต่ระบบตรวจพบ หากเป็นระบบขับเคลื่อนอัตโนมัติรถยนต์ก็จะหยุดหรือเลี่ยงสิ่งกีดขวาง แต่หากเป็นมนุษย์ขับขี่ก็จะชนสิ่งกีดขวาง ในกรณีเช่นนี้ระบบก็ต้องปล่อยให้มนุษย์เข้าควบคุมใช่หรือไม่ (2) รถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติต้องมีผู้ขับขี่ แม้ว่าผู้ขับขี่จะไม่ได้ควบคุมรถยนต์นั้นก็ตาม ซึ่งทำให้ไม่มีความชัดเจนว่าจะสามารถนำรถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัตินั้นมาใช้เป็นแท็กซี่ขนส่งสาธารณะแบบไร้คนขับได้หรือไม่ ซึ่งหากไม่ได้ย่อมส่งผลให้ผู้โดยสารถูกเปลี่ยนสภาพเป็นผู้ขับขี่หรือไม่ (3) ผู้ขับขี่สามารถปล่อยและละการควบคุมรถยนต์เพื่อให้ระบบอัตโนมัติทำงานได้ แต่ต้องมีการตื่นตัวตลอดเวลาเพื่อพร้อมที่จะเข้าควบคุมแทนระบบอัตโนมัติเมื่อได้รับแจ้งจากระบบ กรณีนี้ ถ้าจะหลับพักผ่อนไปเลยเมื่อขึ้นรถยนต์ก็น่าจะกระทำมิได้ ในส่วนที่กฎหมายรถยนต์ฉบับแก้ไขยังไม่ได้กำหนดรายละเอียดคือการจัดการข้อมูลส่วนบุคคลของรถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติ เนื่องจากรถยนต์ต้องมีการประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคลของผู้ขับขี่และผู้ใช้ถนนหรือผู้ขับขี่อื่น ๆ ด้วย ซึ่งกรณีนี้ต้องอยู่ภายใต้มาตรการทางกฎหมายของ GDPR ซึ่งเป็นกฎหมายคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของสหภาพยุโรป โดยในส่วนนี้หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายที่เกี่ยวข้องอาจจะต้องมีการกำหนดหลักเกณฑ์เพิ่มเติมในภายหลัง ข้อกังวลประการสำคัญที่สุดต่อการนำรถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติดังกล่าวออกมาสู่ท้องตลาดในแง่นโยบายกฎหมายอีกประการหนึ่งคือการกำหนดหลักความรับผิด (liability rules) ซึ่งในส่วนนี้กฎหมายเยอรมันที่แก้ไขยังไม่มีความชัดเจน (เว้นแต่การกำหนดเพดานความเสียหายขั้นสูง) โดยในสหภาพยุโรปมีกฎหมายที่สำคัญ 2 ฉบับที่ใช้บังคับในประเทศสมาชิกซึ่งรวมถึงเยอรมนีด้วย ได้แก่ Motor Insurance Directive (2009/103/EC) และ Product Liability Directive (85/374/EEC) ซึ่งอาจจะมีข้อจำกัดไม่ครอบคลุมความเสียหายทั้งหมดที่อาจเกิดจากการใช้รถยนต์ขับเคลื่อนอัตโนมัติได้ โดยเฉพาะเมื่อความเสียหายนั้นเกิดจากการถูกโจมตีทางไซเบอร์ หรือความบกพร่องของซอฟต์แวร์ เป็นต้น ในตอนต่อไปผู้เขียนจะนำประเด็นข้างต้นมาเล่าให้ท่านผู้อ่านฟังอีกครั้งครับ. ... ศุภวัชร์ มาลานนท์ คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ Fulbright Hubert H. Humphrey Fellowship American University Washington College of Law